SZKARLATYNA / PLONNICA

Szkarlatyna jest zakaźną chorobą bakteryjną, wywoływaną przez paciorkowce z grupy A. Zakażenia tą grupą paciorkowców to najczęstsze zakażenia u dzieci, w tym sensie wymagające szczególnej czujności, iż mogą one po ostrym okresie choroby pozostawić stan nosicielstwa, jak i długotrwałe następstwa w postaci mniej lub bardziej ciężkich i niebezpiecznych dla zdrowia powikłań.

Objawy i przebieg szkarlatyny
Od momentu zainfekowania mija około 2 do 5 dni do wystąpienia pierwszych objawów choroby.

- wysoką tepmeratura ok39-40 °C. Mogą wystąpić również bóle brzucha, nudności, ( u dzieci moga wystepowac wymioty).
- zmienione gardlo - migdały są powiększone, żywoczerwone, czesto pokryte nalotem. Łuki podniebienne są przekrwione, intensywnieczerwone. Czasami towarzyszy szkarlatynie ropna angina
- Wezly chlonne (zwlaszcza szyjne) sa powiekszone, bolesne i ruchome.

- Język początkowo obłożony w części centralnej, natomiast brak jest nalotu na jego brzegach.

Po okresie oko 3 dni obłożenie języka samoistnie ustępuje, powodując odsłonięcie czerwonych i obrzękniętych brodawek smakowych, sam zaś język jest wtedy barwy żywoczerwonej - to tzw. język malinowy, typowy, choć nieswoisty dla szkarlatyny, może on bowiem występować również w innych stanach chorobowych.

- wysypka wystepuje równocześnie lub z niewielkim opoznieniem

Wystpka jest drobnoplamista, intensywnie czerwona - "szkarłatna" . Porownuje sie ja do śladow ukłuć po drucianej szczotce (bardzo obrazowe, często stosowane porównanie, które jest niezwykle przydatne w procesie stawiania diagnozy oraz różnicowaniu płonicy z innymi chorobami wysypkowymi).

Wysypka zlokalizowana jest głównie w miejscach zwiększonego ucieplenia skóry oraz w fizjologicznych zgięciach ciała. Największe nasilenie wysypki jest obecne na pośladkach i brzuchu, poza tym pojawia się ona w okolicy pachwin, zgięć kolanowych i łokciowych, często pokryte nią jest całe ciało.

Skóra na policzkach jest zaczerwieniona, blada pozostaje jedynie w przestrzeni tzw. trójkąta Fiłatowa, którego wierzchołki stanowią nos oraz kąciki ust (przestrzeń zawarta między fałdami policzkowymi). W jego obrębie również nigdy nie spotkamy się z wysypką.

Wysypka może być zarówno "zwiewna", czyli tylko dyskretnie widoczna, jak również przechodzić poprzez różne jej nasilenie, aż do zlewającej się, intensywnej, niejednokrotnie nawet wybroczynowej.

Sama w sobie ustępuje dosyć szybko, bo po upływie kilku dni od pojawienia się, rzadko utrzymuje się dłużej niż przez okres jednego tygodnia.

Po upływie kilku dni, maksymalnie zaś do 2-3 tygodni, pojawia się tzw. retrospektywny objaw szkarlatyny, czyli bardzo charakterystyczne grubopłatowe łuszczenie się skóry, w szczególności na dłoniach i stopach.

Oprócz wysypki innym objawem skórnym szkarlatyny mogą być również linijne czerwone wybroczyny, których obecność wynika z faktu zwiększonej łamliwości naczyń krwionośnych Zlokalizowane są one wzdłuż przebiegu fałdów skórnych na ciele oraz wzdłuż zgięć stawowych, co nosi nazwę objawu Pastii.

Zarażenie szkarlatyną
Zarazić szkarlatyną można się:

- od osoby chorej na tą samą chorobę
- od chorego na angine paciorkowcowa
- od zdrowego nosiciela paciorkowca (bardzo rzadko)

Zakażenie przenosi się drogą kropelkową w kontakcie bezposrednim lub posrednim (korzystajac z rzeczy osobistych codziennego użytku.

Diagnoza

Postawienie rozpoznania choroby z roku na rok zaczyna być coraz trudniejsze, co wynika z występowania mniej typowego obrazu klinicznego oraz tego, że z biegiem czasu przebieg płonicy uległ samoistnej modyfikacji, podobnie jak objawy szkarlatyny, które w ostatnich latach bywają mniej jednoznaczne i już nie tak charakterystyczne jak dotychczas.

Diagnoza płonicy jest stawiana na podstawie
- obrazu klinicznego obecnego u chorego
- wyniku posiewu wymazu z gardła. Wymaz powinien byc pobrany z powierzchni samych migdałków oraz z tylnej ściany gardła. Wyhodowanie paciorkowca z takiego wymazu potwierdza szkarlatynę.

Diagnozując szkarlatynę w późniejszym okresie choroby można ją również oprzeć na wyniku badań laboratoryjnych, w których w tym przypadku zostanie stwierdzony podwyższony poziom ASO.
W badaniach laboratoryjnych wykonanych z krwi w pierwszym okresie choroby w morfologii przeważają granulocyty obojętnochłonne- neutrofile (NEU), a po upływie tygodni pojawia się także leukocytoza kwasochłonna (EOZ), czyli podwyższona ilość eozynofilii we krwi obwodowej.
W ostrym okresie choroby również OB (odczyn Biernackiego) jest przyspieszone, a odczyn antystreptolizynowy ASO - dodatni (miano antystreptolizyn przekracza 1:200).
Roznicowanie

Różnicować płonicę należy przede wszystkim z odra i rozyczka.

Wykluczyć nalezy tez anginę paciorkowcową.

Jeśli chory wcześniej zażywał leki, należy wziąć pod uwagę uczuleniową reakcją polekową wiążącą się z wystąpieniem odczynu toksyczno-alergicznego.

Leczenie

Płonicę leczy się standardowo penicyliną, jako lekiem z wyboru.

W przypadku płonicy o lżejszym przebiegu stosuje się fenoksymetylopenicylinę, która może być podawana doustnie. Zwykle jest ona stosowana przez 7-10 dni z częstotliwością aplikowania dawki leku 2 razy dziennie.

Obecnie stosuje się jako alternatywę również leczenie doustnymi cefalosporynami (np. cefaklor, cefpodoksym) oraz ewentualnie jako lekami drugiego rzutu makrolidami (klarytromycyna, azytromycyna) - te ostatnie mogą jednak powodować oporność paciorkowców na tą grupę antybiotyków, stąd nie są stosowane w płonicy rutynowo. Leczenie cefalosporyną trwa także 10 dni, w przypadku azytromycyny natomiast o połowę krócej.

W leczeniu nie powinno się stosować tetracyklin i aminoglikozydów, gdyż ich działanie na paciorkowce grupy A jest bardzo słabe i nie przynosi pożądanego efektu.

Leczenie można uzupełnić o podawanie witaminy C.
Wyleczeni - i co dalej?W większości przypadków przechorowanie szkarlatyny połączone z właściwym leczeniem daje trwałe uodpornienie. Ponowne zachorowanie występuje u nie więcej niż 5 % osób, które wcześniej chorowały na płonicę. Często wiąże się nie tyle z reinfekcją, ile z niewłaściwym leczeniem infekcji pierwotnej, zbyt wczesnym przerwaniem antybiotykoterapii lub niewłaściwym dawkowaniem leku.

Należy pamiętać, że szkarlatyną można zarazić się również od zdrowego nosiciela paciorkowca. Jeśli w rodzinie występuje kilka przypadków płonicy, warto wszystkim domownikom pobrać wymazy z gardła i przy stwierdzonym nosicielstwie również zastosować antybiotykoterapię.

Prewencja szerzenia się szkarlatyny w przypadku osoby chorej polega na izolowaniu jej od osób zdrowych, tak, aby ryzyko zarażenia się innych było jak najmniejsze.

Wbrew obiegowym opiniom szkarlatyna nie występuje tylko u dzieci, osoby dorosłe również mogą na nią zachorować.

W profilaktyce szkarlatyny natomiast nie stosuje się szczepień, gdyż nie została jeszcze stworzona skuteczna
szczepionka przeciwko tej chorobie.

Rokowanie

W przypadku, gdy diagnoza została postawiona stosunkowo szybko, a właściwa antybiotykoterapia wdrożona natychmiast po rozpoznaniu płonicy, rokowanie jest dobre. Należy jednak pamiętać, że nie tylko zlecenie odpowiedniego antybiotyku odgrywa tutaj kluczową rolę. Ważne jest, aby chory stosował się dokładnie do wskazań lekarza i przestrzegał określonego przez czasu, w którym lek ma być zażywany (antybiotyk musi być stosowany odpowiednio długo, aby w całości wyeliminować paciorkowca z organizmu oraz żeby ostry etap choroby nie przeszedł w przewlekłe nosicielstwo).

Jeśli całość terapii, zarówno ze strony lekarza, jak i chorego jest odpowiednio prowadzona, ogólnoustrojowe i narządowe powikłania zwykle nie występują, a po zakończeniu leczenia osoba wcześniej chorująca na płonicę może zostać uznana za w pełni zdrową.

Powikłania szkarlatynyPowikłania wczesne:
-  ropne zapalenie węzłów chłonnych, w którym może dochodzić w części przypadków do tworzenia się przetok. Jest ono zwykle skutkiem przebytego podczas szkarlatyny zapalenia gardła.
- zapalenia ucha środkowego

Najczęściej obserwowanymi powikłaniami są :
- ostre kłębuszkowe zapalenie nerek
- paciorkowcowe zapalenie stawów.

Powikłaniem późnym:
- gorączka reumatyczna - choroba autoimmunologiczna, która może doprowadzić do wystąpienia u chorego nabytych wad serca.